خزر در بن بست سفره خالی صید

فصل صید ماهیان استخوانی از ۲۰ مهرماه سال گذشته در سواحل گیلان آغاز شد و امید آن می رفت که صیادان گیلانی بر سفره های خود رونق را تجربه کنند اما همچون چند سال گذشته صید در گیلان روندی نزولی طی کرد حال علاوه بر کاهش ذخایر ماهیان استخوانی در دریای خزر کولاکی بودن دریا نیز تامین معاش را برای صیادان گیلانی سخت تر کرد.

حال در آستانه پایان فصل صید و با توجه به تمدیدهای پی در پی ، گواه آن می رود که دریا خالی تر از آن است که سفره صیادان خزر در استان گیلان را رنگین کند و همچنین شاهد برون کشیدن تورهای خالی از ماهی هستیم.

به نظر می رسد با توجه به پایان مهلت از پیش تمدید شده صید، حتی اگر بار دیگر میز شاهد تمدید زمانبندی باشیم، این قاعده عوض نمی شود زیرا آنچه از سخن ماهیگیران و شرکت های پره مشخص است دریا موجودی برای عرضه به صیادان ندارد.

کاهش ۱۶ درصدی صید انواع ماهیان استخوانی در گیلان

سرپرست اداره کل شیلات گیلان به خبرنگار ایرنا گفت: تعداد ۴۷ شرکت صیادی پره از ۲۰ مهرماه ۱۴۰۰ که عملیات صیادی خود را آغاز کردند تا پایان ۱۹ فروردین سال ۱۴۰۱ موفق شدند هزار و ۶۰۰ تن انواع ماهیان استخوانی را صید کنند که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۶درصد کاهش داشته است.

حمیدرضا تقی نصیری اضافه کرد : غالب سبد صید صیادان پره ۲ گونه ماهی سفید و کفال می باشد که از این مقدار ۹۰۲ تن (۵۶ درصد) ماهی سفید و ۶۴۷ تن ماهی کفال (۴۰ درصد) و مابقی (۴درصد) مربوط به سایر آبزیان دریای خزر بوده است.

وی کاهش بی سابقه روزهای فعالیت پره های استان به جهت کولاکی بودن دریا و سرمای کم سابقه را در اسفند ماه ۱۴۰۰ و اوایل فروردین ۱۴۰۱ که از روزهای اوج فعالیت صیادی بود را علت این کاهش دانست و افزود : صیادان گیلانی امسال ۹۵ روز فعالیت صیادی داشتند این درحالیست که فعالیت صیادان در سال گذشته ۱۱۸ روز بود و در این بخش نیز ۱۹ درصد کاهش داشتیم.

با توجه به کاهش و وضعیت نامناسب صید در سالهای اخیر حال صیادان گیلانی و شمالی  با ۲ مساله توقف صید و یا روبرویی با مرگ پیشه صید و صیادی روبرو هستند . مساله ای که رئیس شرکت های تعاونی پره های صیادی استان گیلان بعنوان مرگ تدریجی از آن یاد می کند .

تعاونی های پره در حال ورشکستگی

رئیس اتحادیه شرکت های تعاونی پره استان گیلان با اشاره به روند کاهشی صید و صیادی در دریای خزر گفت: صیادان ما در تعاونی ها مرگ تدریجی را سپری می کنند و تعاونی ها نیز هرچه پیشتر به ورشکستگی نزدیک می شوند.

رحمت محمدی ادامه داد: اکثر ماهی‌های دریای خزر در آب شیرین تخم ریزی می‌کنند ولی در مسیر رسیدن به آبهای شیرین صید می شوند و به این ترتیب ماهی های انگشت شماری می‌توانند برای تخم ریزی به رودخانه ها برسند. این درحالیست که اکثر دستگاههای متولی دریا در یک عملکرد موازی اقداماتشان در راستای برنامه های شیلات نیست.

وی با تاکید براینکه رودخانه های استان به حال خود رها شده اند و در زمان تخم ریزی ماهی ها به نحو مطلوب از رودخانه ها حفظ و حراست نمی شود، اظهار داشت: ۱۰ روز مانده به سال جدید و در فروردین و اسفند ماه که باید رودخانه های ما بدون حفاظت می ماند، از طرف دیگر سیل عظیمی از ساحل نشینان به رودخانه ها و سواحل برای صید هجوم می آورند؛ همه برای خود ایجاد حق کرده اند که از دریا و رودخانه ماهی صید کنند.

محمدی همچنین به مسائل قانونی مدیریت دریا اشاره کرد و افزود: فقدان قوانین مشخص برای صید و مدیریت دریا رنج دائمی و شاید حل نشدنی است و این امر موجب شده پروتئین دریایی که وارد چرخه غذایی مردم گیلان و کشور می شد درحال نابودی باشد.

البته نباید درا ینجا نقش صیادان را از خالی شدن سفره دریای خزر نادیده گرفت که طی چندین دهه اخیر بدون توجه به آینده صید برداشت های بی رویه داشته اند. به نظر می رسد برداشت مستمر و بدون توجه ذخایر ماهیان استخوانی خود عاملی مهم در کاهشی شدن ماهی خزر بوده است.

ماهیان استخوانی بر روی لبه تیغ انقراض

کارشناس ارشد بیولوژی ماهیان دریا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه ذخایر ماهیان استخوانی سفید و کفال در رودخانه ها و دریا به مرز نابودی رسیده است، اظهار داشت: در حال حاضر شیلات توانایی بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی را ندارد.

بهرامعلی رضوی صیاد افزود: اگر زمان صید (از ۲۰ مهر تا ۱۵ فرودین) از سوی همه جامعه بهره بردار رعایت شود و آمار تولید و رهاسازی بچه ماهیان استخوانی علمی و واقعی باشد می توانیم امیدوار باشیم در آینده مشکلی در دریا نداشت باشیم. برنامه ریزی برای رها سازی ۲۰۰ الی ۳۰۰ میلیون بچه ماهی یک یا ۲ گرمی به طور واقعی محقق نمی شود و تنها به ارائه آمار بسنده می شود.

وی اضافه کرد: اگر چه در سالهای اخیر آمارها به رهاسازی  ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیونی بچه ماهی سفید اشاره دارد اما روند صید اخیرا نزولی شده است این درحالیست که از سال ۱۳۶۰ که پرورش بچه ماهیان استخوانی در استخرهای خاکی آغاز شد با رهاسازی میلیونها بچه ماهی ذخایر ماهیان در دریای خزر افزایش چشمگیری یافت.

وی گفت: این بازسازی در مورد ماهی های سوف و کولمه نیز مانند ماهی سفید انجام شد ولی اکنون در سبد صید صیادان گیلانی تعداد این ماهیان بسیار کاهش یافته است.

این کارشناس بیولوژی ماهیان دریا آلودگی ها، کاهش میزان دبی رودخانه ها به هنگام مهاجرت ماهی سفید، برداشت آب از رودخانه برای استفاده در بخش کشاورزی و نادیده گرفتن سهم آب رودخانه ها برای ماهیان، صید بی رویه در دوران مختلف و کاهش میزان سطح آب تالاب انزلی به عنوان زایشگاه و پرورشگاه اصلی ماهیان استخوانی را در کاهش ذخایر این ماهیان در دریای خزر را بسیار تاثیر گذار عنوان کرد.

رضوی‌صیاد به نقش تالاب انزلی در تکثیر و پرورش ماهیان اشاره کرد و افزود: ماهیان استخوانی (سفید سوف سیم کولمه سیاکولی و شاه کولی)که باید از کانال انزلی و پنج رودخانه خروجی از تالاب عبور کرده و به محل های تخم ریزی برسند که جمع کثیر صیادان اجازه مهاجرت به این ماهیان را به تالاب انزلی نمی دهند و امر تکثیر ابتر می ماند  .

جلوگیری از برداشت بی رویه دریای خزر

وی تاکید کرد: در گذشته شیلات برنامه ریزی و نظارت دقیقی بر روند رهاسازی داشت و برای گیلان و مازندران سهمیه تولید بچه ماهیا تعیین می شد در حالیکه امروزه به نظر نمی رسد اینگونه باشد .

کارشناس بیولوژی ماهیان دریایی  با بیان اینکه همه مسائل مربوط به ذخایر دریای خزر توسط شیلات قابل حل نیست گفت: باید مشکلات اقتصادی ، معیشتی و بیکاری جوانان نیز حل شود و دولت در صنایع مختلف برای جوانان اشتغال ایجاد کند تا برای امرار معاش به جنگل و دریا نروند .

رضوی‌صیاد بهبود وضعیت اقتصادی کشور و ایجاد اشتغال برای جوانان را در جلوگیری از بهره برداری مفرط و بی رویه از ماهیان استخوانی دریای خزر حائز اهمیت دانست و افزود: صید بی رویه و عدم برنامه ریزی به منظور بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی از طریق شیلات در کاهش ذخایر ماهیان تاثیر بسیار مهمی دارد.

خزر چه باید کند؟

از بین رفتن شرایط تکثیر و بازسازی طبیعی ماهیان دررودخانه های مهم شیلاتی ناشی از ورود انواع آلاینده های صنعتی، شهری وکشاورزی، شن برداری، کمبود آب و صید غیرمجاز در مصب و بالادست رودخانه‌ها توسط افراد محلی و بومی شرایط و آثار بسیار نامطلوبی برذخایر آبزیان دریای خزروصید شرکتهای صیادی پره ( کاهش صید ودرآمد)گذاشته است.

البته پیش از آن باید پرسید که حتی با فراهم شدن تمامی شرایط برای تکثیر و نبود آلودگی، آیا ماهی مولد برای تکثیر در دریای خزر وجود دارد یا خیر؟ به نظر می رسد خزر تهی تر از ان است که حتی با مناسب شدن شرایط نیز توانی برای تکثیر داشته باشد.

معاون بنادر و ماهیگیری شیلات گیلان راهکار کاهش فشار بر ذخایر آبزیان در دریای خزر را وابسته به ۲ عامل محدود کننده مرگ و میرطبیعی و مرگ و میر صیادی (صیدپره، صید غیرمجاز) دانست و اظهار داشت: باکاهش بار آلودگی انواع آلاینده های نفتی ، صنعتی ، کشاورزی و شهری کاهش مرگ و میر طبیعی محقق میشود.

مسعود نیکپور اضافه کرد: برای کاهش مرگ و میر ناشی از صید نیز برخورد بازدارنده با پدیده مخرب صید غیرمجاز و نیز تعطیلی سه تا پنج ساله صید در دریای خزر باهدف بازسازی ذخایر آبزیان ارزشمند با همکاری همه کشورهای همسایه دریای خزر می تواند تاثر گذار باشد.

وی در ادامه با اشاره به وضعیت ذخایر آبزیان دریای خزر ونقش مراکز بازسازی ذخایر ، گفت: برابر آمارهای موجود و بررسی های آن دریکدوره زمانی ۱۰ الی ۲۰ ساله بخوبی کاهش صید با شیب معنی داری ملاحظه میشود. در کنار بازسازی ذخایر از طریق تکثیر مصنوعی میبایست توجه ویژه ای به تکثیر طبیعی از طریق حفاظت از رودخانه های مهم شیلاتی از جمله رودخانه مهم بویژه سفیدرود در دستور کار قرار گیرد که البته به این مهم در سالهای اخیر توجه چندانی نمیشود.

معاون بنادر و ماهیگیری شیلات گیلان به حجم گسترده فعالیتهای صیادی غیرمجاز در آبهای ساحلی استان وتاثیرات بسیار زیانبار این دامگذاریها برذخایر آبزی وفعالیت صیادان قانونی هم اشاره و یاد آوری کرد : اولین راهکار این مهم ممنوعیت صید از سوی قانون گذار است که برابر ماده ۲۲ قانون حفاظت منابع آبزیان برای آن مجازات تعیین شده است لذا کلیه دستگاههای متولی باید به قانون عمل کرده وبرخورد بازدارنده را اعمال کنند.

وی دومین راهکار را عدم شناسایی منافع و حقوق صیادان پره در مناطق ساحلی استان دانست و افزود: عدم آشنایی با این حقوق موجب تجاوز اشخاص حقیقی و حقوقی به محدوده استقرار و صید شرکتهای صیادی پره و لاجرم از بین رفتن امکان صید و فعالیت برای این صیادان می شود.

نیکپور راهکار بعدی را فصلی بودن فعالیت تعاونی‌های صیادی پره ( شش ماهه دوم هر سال) دانست و تصریح کرد: لازم است برای ترمیم درآمد صیادان امکان بهره برداری های ۲ منظوره از تاسیسات پره در فصل تعطیلی صید ( گردشگری وسایر موارد) با پرداخت تسهیلات ارزان قیمت و اقساط درازمدت فراهم شود . همچنین توانمند سازی اتحادیه ها با هدف حفظ وحمایت از شرکتهای پره عضو از طریق حذف واسطه ها(سماکان) نیز می تواند در این زمینه راهگشا باشد .

وضعیت حفاظت منابع آبزیان در دریای خزر چندان مطلوب نیست

معاون بنادر ماهیگیری شیلات گیلان به اهمیت مقوله حفاظت از منابع بعنوان یکی از حلقه های مهم زنجیره مدیریت صید ساحلی و ماهیگیری اشاره کرد و اظهار داشت : درحال حاضر یگان حفاظت منابع آبزیان شیلات گیلان از نظر کمبود نیروی انسانی درشرایط بسیار بدی بسر میبرد بطوریکه کل نیروهای مستقردرستادفرماندهی وپایگاههای مستقر درطول نوار ساحلی استان از آستارا تاچابکسر به حدود ۵۰ نفر می رسد که در چند سال اخیر این تعداد حدود ۹برابربوده است .

نیکپور اضافه کرد : از طرف دیگر یگان حفاظت شیلات با کمبود شدید اعتبارات وفرسودگی تجهیزات وامکانات وعدم بروز بودن آنها روبرو است و عملا توان انجام ماموریت های خود همانند پایش مستمر فعالیتهای صید وصیادی از طریق گشت های شبانه روزی از دست داده است واین بدان معناست که صید بی رویه واستقرار تورهای صیادان غیر مجاز بیش از گذشته است .

اگرچه استان گیلان به دلیل برخورداری از مواهب و منابع طبیعی از استانهای برخوردار کشور قلمداد می شود اما آمار بالای بیکاری و مهاجرت جوانان گیلانی به استانهای صنعتی و یا حتی خارج از کشور موجب شده این استان از لحاظ اقتصادی شرایط چندان مطلوبی نداشته باشد .

حال با کاهش روند صید ماهی از دریا بیم این می رود که چهار هزار صیاد شرکت های تعاونی پره و حتی صیادان غیر مجاز و دام گستر نیز بیکار شوند و اگر مسئولان امر شیلات گیلان به راهکار عملی در این زمینه نرسند و اقدامات سازنده ای در این زمینه انجام نشود علاوه بر آسیب های اقتصادی ، گیلان با آسیب های اجتماعی بسیاری روبرو خواهد شد .

بسیاری از کارشناسانی که حاضر به گفتگو با ایرنا در خصوص ارائه راهکار برای جلوگیری از کاهش صید نشدند، از تکرار این موضوعات و عدم حصول نتیجه واقعی و بی توجهی به نظر کارشناسی انتقاد داشته اند. شاید وقت آن رسیده که شیلات در همفکری با جامعه دانشگاهی و نشستی اضطراری با کشورهای حاشیه دریای خزر برای رفع این مشکل اقدامات جدی تری را در دستور کار قرار دهد.

به نظر می رسد توقف چند ساله صید در دریا توسط همه کشورهای حاشیه خزر و پرداخت مستمری به صیادان می تواند تا حد زیادی به حل این مشکل محیط زیستی کمک می کند و رونق را به سفره ها برگرداند.

این توقف اگر با احیاء رودخانه ها بعنوان زایشگاه اصلی ماهیان استخوانی و همراه با کمک به تکثیر ذخایر ماهیان از سوی شیلات بعنوان دستگاه دولتی و جامعه بهره بردار بعنوان بخش خصوصی باشد می توان امید داشت ذخایر آبزیان در دریای خزر تا حدود زیادی بازسازی شود .